Πέμπτη 3 Ιουνίου 2010

Η διαφθορά απειλεί την οικονομική ανασυγκρότηση της χώρας

- το είδα στο www.epikairo.gr

του Δημήτρη Σκάλκου *

Kάθε προσπάθεια για τη δημοσιονομική ανασυγκρότηση της χώρας και την ανάταξη της παραπαίουσας εθνικής οικονομίας, αναπόφευκτα προσκρούει στη κυριαρχία της εκτεταμένης διαφθοράς επί του συνόλου των οικονομικών δραστηριοτήτων.

Σε εκείνο δηλαδή το φαινόμενο της διαπλοκής περισσότερο ή λιγότερο οργανωμένων συμφερόντων του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα που κινούνται για την εξασφάλιση προσόδου προς όφελος τους (rent-seeking).

Ειδικά στη παρούσα συγκυρία, το φαινόμενο της εκτεταμένης διαφθοράς ναρκοθετεί την αποτελεσματική εφαρμογή τόσο του «προγράμματος σταθερότητας και ανάπτυξης» όσο και την τήρηση των αυξημένων υποχρεώσεων που ανέλαβε η χώρα μας με το «μνημόνιο συνεννόησης». Καμία περίτεχνη εξίσωση για το μέλλον της ελληνικής οικονομίας που περιλαμβάνει δαπάνες και έσοδα, ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ), κίνητρα και επενδύσεις, δεν πρόκειται να επαληθευτεί, στο βαθμό που αγνοεί τη μεταβλητή της διαφθοράς.

Με άλλα λόγια, αναγκαία συνθήκη για την επάνοδο της οικονομίας σε μία νέα αναπτυξιακή τροχιά είναι...
ο ταχύς και αποτελεσματικός περιορισμός της διαφθοράς που στη χώρα μας κινείται σε ασύλληπτα επίπεδα. Έτσι, σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα διαθέσιμα στοιχεία, η Ελλάδα απολαμβάνει θλιβερές πρωτιές στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) σε όλες τις σχετικές εκθέσεις των διεθνών οργανισμών για τη διαφθορά, ενώ καταλαμβάνει την 71η θέση σε σύνολο 180 κρατών, συγκεντρώνοντας βαθμολογία 3.8 σε κλίμακα 0-10 (έκθεση «διεθνούς διαφάνειας» 2009).

Η διαφθορά αποτελεί τροχοπέδη στις προσπάθειες ανασυγκρότησης της οικονομίας σε τρία επίπεδα:
  • Πρώτον, η εκτεταμένη διαφθορά περιορίζει την αύξηση του ΑΕΠ. Η διαφθορά αποτελεί μορφή έμμεσης φορολόγησης και περιορίζει τις εγχώριες αλλά και τις άμεσες ξένες επενδύσεις. Πλήθος εμπειρικών μελετών κατέδειξαν την αρνητική σχέση ΑΕΠ και διαφοράς. Σύμφωνα με τους ΤζόνσονΚάουφμαν (Johnson) (Kaufman) και Zoΐντο-Λομπατόν (Zoido-Lobatón) αύξηση της διαφθοράς κατά μία μονάδα (σε κλίμακα 0-6) οδηγεί σε περιορισμό του ΑΕΠ κατά 0,84%. Παράλληλα, καταγράφεται θετική συσχέτιση της διαφθοράς με την παραοικονομία. Έτσι, σύμφωνα με τους παραπάνω ερευνητές, η μείωση της διαφθοράς κατά 1 μονάδα συμβάλει στη μείωση της παραοικονομίας κατά 5.1%. 

  • Δεύτερον, η διαφθορά μέσω της ενθάρρυνσης των «άτυπων» οικονομικών συναλλαγών περιορίζει τα φορολογικά έσοδα και στερεί το κράτος από εκείνους τους οικονομικούς πόρους που θα μπορούσαν να χρηματοδοτήσουν τις κατάλληλες αναπτυξιακές δημόσιες πολιτικές σε τομείς όπου είναι απαραίτητες, όπως η παιδεία και η υγεία.
     
  • Τρίτον, η διαφθορά πριμοδοτεί τη σπατάλη στον δημόσιο τομέα και αυξάνει τις δημόσιες δαπάνες, κατευθύνοντας τις σε μη παραγωγικές επενδύσεις, όπως π.χ. στους στρατιωτικούς εξοπλισμούς.
Πέραν όμως από τις στενά οικονομικές συνέπειές της, η διαφθορά συμβάλει στη διάδοση της αντίληψης της γενικευμένης θεσμικής ανομίας, υποσκάπτοντας έτσι την κοινωνική συνοχή, ειδικά σε μία περίοδο που απαιτείται η στήριξη επώδυνων μεταρρυθμίσεων υψηλού κοινωνικού κόστους για πολυάριθμες πληθυσμιακές ομάδες. «Δικαιοσύνη και ας πέσουν οι ουρανοί» έλεγε ένα αρχαίο ρωμαϊκό ρητό και, πραγματικά, η αποκάλυψη στην κοινή γνώμη των αλλεπάλληλων κρουσμάτων διαφθοράς που παραμένουν ατιμώρητα λειτουργούν κατανοητά ως αντικίνητρο για την οικοδόμηση συναίνεσης για τη στήριξη των δύσκολων, πλην όμως αναγκαίων, προσαρμογών στις οποίες καλείται να προχωρήσει η χώρα μας.
Έτσι, στις άμεσες προτεραιότητες του πολιτικού μας συστήματος για την αντιμετώπιση του πολυπλόκαμου φαινομένου της διαφθοράς πρέπει να περιλαμβάνονται:
  • η ισονομία και η απαρέγκλιτη εφαρμογή των ισχυόντων κανόνων σε κάθε έκφανση της πολιτικής και οικονομικής ζωής του τόπου.
  • η θεσμική ανασυγκρότηση του κράτους στη κατεύθυνση της διαφάνειας, του ελέγχου και της λογοδοσίας στη δημόσια διοίκηση και στις αγορές, μέσα από την απλούστευση των διαδικασιών και τον περιορισμό του πολυδαίδαλου πλέγματος των διοικητικών ρυθμίσεων, τον έλεγχο των ολιγοπωλίων και των στρεβλώσεων των αγορών και του ανταγωνισμού.
  • Τελευταίο αλλά όχι έλασσον, η ενδεδειγμένη συμπεριφορά των πολιτικών ελίτ της χώρας, οι οποίες καλούνται σε συμβολικό επίπεδο να λειτουργήσουν παραδειγματικά (lead by example) προβάλλοντας πρότυπα ηγεσίας που στέκονται θαρραλέα απέναντι στις προκλήσεις των καιρών και δεν παρασύρονται από τις σειρήνες του πολιτικού κόστους, τις ευκολίες του λαϊκισμού και τους συμβιβασμούς της μετριότητας. Οι εκπρόσωποι του πολιτικού μας συστήματος πρέπει να πορευτούν με πυξίδα μία «ηθική της ευθύνης», η οποία δεν πρέπει να συγχέεται με τον ηθικισμό, αλλά βασίζεται στη συναίσθηση πως στη δημόσια σφαίρα αξιολογούνται και κρίνονται συμπεριφορές, η σημασία των οποίων ξεπερνά τη προσωπική ηθική και αφορά τις δεοντολογικές συνιστώσες της πολιτικής συμβίωσης πάνω στις οποίες οικοδομείται το αναγκαίο κοινωνικό συμβόλαιο.
Τίποτε βέβαια από τα παραπάνω δεν είναι απλό. 'Αλλωστε ας μην ξεχνούμε ότι, στον πυρήνα της οικονομικής κακοδιαχείρισης των προηγούμενων ετών ενδημεί η νεοελληνική κουλτούρα της διαφθοράς, διαφορετικές όψεις της οποίας συναντούμε στην στρεβλή αντίληψη για τους θεσμούς, την υπανάπτυξη της κοινωνίας των πολιτών και την απουσία ατομικής ευθύνης απέναντι στο κράτος δικαίου και τους συμπολίτες μας.
Πρόκειται προφανώς για μακρά συζήτηση, που όμως κάποτε θα πρέπει να ξεκινήσει, εάν επιθυμούμε να τερματίσουμε το συντομότερο δυνατό τον μακρύ κοινωνικό χειμώνα που έχουμε μπροστά μας και να ανατρέψουμε τα αντιπαραγωγικά πρότυπα ανάπτυξης της μεταπολίτευσης που απειλούν να μας εγκλωβίσουν στο περιθώριο της ιστορίας.

* Ο Δημήτρης Σκάλκος είναι πολιτικός επιστήμονας-διεθνολόγος, διευθυντής του «κέντρου φιλελεύθερων μελετών» (ΚΕΦΙΜ) © ppol

Δεν υπάρχουν σχόλια: